Jak pisze A. Ziębińska - Witek w "Turystyka śmierci jako zjawisko kulturowe" termin „turystyka śmierci” (dark tourism) najczęściej wiązany jest z nazwiskami Malcolma Foleya i Johna Lennona, którzy zdefiniowali go pod koniec lat 90. jako zjawisko obejmujące prezentację rzeczywistych oraz odpowiednio przygotowanych („utowarowionych”) miejsc śmierci i katastrof oraz ich „konsumpcję” przez odwiedzających. W tym samym okresie Anthony V. Seaton wprowadził pojęcie „tanatoturystyki” (thanatotourism), czyli podróży motywowanej chęcią rzeczywistego lub symbolicznego kontaktu ze śmiercią, szczególnie (choć nie wyłącznie) gwałtowną śmiercią.
Seaton wyróżnił pięć podstawowych typów/kategorii podróży, które można określić wspólnym mianem tanatoturystyki:
Podróż w celu obserwacji śmierci na żywo, np. publicznych egzekucji;
Podróż do miejsc indywidualnej lub masowej śmierci (np. do byłych obozów koncentracyjnych);
Podróż do miejsc pochówków oraz pomników;
Podróż do miejsc odtwarzania scen związanych ze śmiercią;
Podróż do tzw. miejsc „syntetycznych”, w których prezentowane są dowody dotyczące śmierci (np. do muzeów)
Inną typologię tanatoturystyki przedstawił w "Tanatoturystyka. Od przestrzeni śmierci do przestrzeni turystycznej" Sławoj Tanaś powołując się na P.R. Stone'a.
"Na podstawie skonstruowanego spektrum czynników kształtujących mroczną turystykę P.R. STONE (2006) wyodrębnił siedem jej typów:
Typ I: Dark Fun Factories (fabryki mrocznej zabawy) to obiekty i atrakcje, które mają wybitnie charakter rozrywkowy i komercyjny, a prezentują inscenizowaną śmierć i makabryczne sceny. Ten rodzaj produktów turystycznych charakteryzuje wysoki stopień zagospodarowania turystycznego. W związku z tym w typologii takie miejsca zajmują „najjaśniejsze” pole spektrum mrocznej turystyki. „Fabryki mrocznej zabawy” oferują produkty mało autentyczne i popkulturowe, przeznaczone dla masowego odbiorcy. Przykładem są Centra Dungeon organizowane w Europie przez Merlin Entertainments Group, muzea horroru (zorganizowane też w Polsce w Wojnowicach) czy liczne obwoźne lub stałe wystawy narzędzi tortur, których jedynym celem jest wzbudzenie emocji, przerażenia i zabawa.
Typ II: Dark Exhibitions (mroczne wystawy) to wystawy i miejsca, które mają na celu edukację poprzez rozrywkę. „Mroczne wystawy” oferują artefakty, które koncentrują się wokół śmierci, cierpienia i makabry, jednocześnie mając edukacyjny charakter. Dlatego obiekty te są postrzegane jako bardziej autentyczne, tym samym można je określić jako „jaśniejsze” pole spektrum. Obiekty te są przygotowane do masowej obsługi i popularnonaukowego przekazu określonej wiedzy. Przykładowe obiekty to wystawy Body Worlds, katakumby kapucynów w Palermo i Neapolu.
Typ III: Dark Dungeons (mroczne lochy) miejsca prezentujące aspekty kar cielesnych, kar śmierci czy cierpienia ludzkiego w więzieniach i niewoli. „Mroczne lochy”, prezentując dziedzictwo kulturowe i historię wymiaru sprawiedliwości oraz niewolnictwa, plasują się w „jasnym” i „ciemnym” spektrum mrocznej turystyki.
Typ IV: Dark Resting Places (mroczne miejsca spoczynku) to głównie cmentarze, ossuaria, krypty grobowe. Wartość tych obiektów jest głównie historyczna i artystyczna. Są to miejsca upamiętniające zmarłych, prezentujące sztukę sepulkralną, stanowią jednocześnie istotne dziedzictwo kulturowe; pełnią funkcje poznawcze i krajoznawcze. Jednak tego typu miejsca są również wykorzystywane w celach rekreacyjnych, np. zabytkowe zielone cmentarze (TANAŚ 2008b), oraz w celach rozrywkowych, szczególnie w krajach anglosaskich, gdzie organizowane są fabularyzowane wycieczki mające na celu wywołanie dreszczu emocji lub zobaczenie oryginalnej architektury cmentarnej łączonej z pozycją zmarłego. Z tego względu „mroczne miejsca spoczynku” należy przyporządkować do „ciemnego” i „jasnego” spektrum mrocznej turystki.
Typ V: Dark Shrines (mroczne kaplice) są lokalizowane blisko miejsca śmierci i powstają w krótkim czasie. Większość tego typu obiektów jest nieturystyczna, pobudowana w celu upamiętnienia zmarłego i aktu śmierci. Będą to zarówno kaplice grobowe, powypadkowe krzyże przydrożne czy pomniki pamięci. Autentyczny i aktualny charakter tych miejsc plasuje je w „ciemniejszym” spektrum.
Typ VI: Dark Conflict Sites (mroczne miejsca konfliktu) to miejsca historyczne związane z wojną. Pola bitew były jedną z pierwszych przestrzeni śmierci odwiedzanych turystycznie. Do grupy tej można również zaklasyfikować miejsca ataków terrorystycznych. Cechuje te miejsca często wysoka komercjalizacja i zagospodarowanie turystyczne, z tego względu mogą być klasyfikowane jako „jaśniejsze” spektrum. Przykładami są tu zarówno turystycznie zagospodarowane pola bitew, jak i wydarzenia plenerowe typu rekonstrukcji wojennych.
Typ VII: Dark Camps of Genocide (mroczne obozy ludobójstwa) to obiekty zajmujące „najciemniejsze” spektrum mrocznej turystyki. Są to miejsca ludobójstwa, masowej śmierci, zbrodni i katastrof. Znajdują się w autentycznym miejscu śmierci i odznaczają się wysokim stopniem ideologii politycznej. Poszczególne typy obiektów mrocznej turystyki w zależności od komercjalizacji, zagospodarowania, autentyczności i celowości mogą być umieszczane w sąsiednich spektrach mrocznej turystyki. Jednak im bardziej przestrzeń śmierci jest autentyczna i aktualna, tym spektrum bardziej ciemne."
Sławoj Tanaś opracował również mapę destynacji tanatoturystyki:
Poza Wielką Brytanią, Rumunią, Jordanią czy Egiptem, w których mroczna turystyka jest bardzo popularna, również w Polsce można znaleźć wiele naprawdę mrocznych miejsc.
Pierwszą i jedną z najbardziej rozpoznawanych mrocznych destynacji jest miejsce masowej zagłady Żydów, największy nazistowski obóz koncentracyjny i ośrodek zagłady Auschwitz-Birkenau (wpisany na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 1979 r.), ale nie jedyny na terenie Polski jak wskazuje poniższa mapa.
źródło ilustracji: Anna Komsta "Problem dark tourism i jego możliwości w Polsce"
Innym doskonałym przykładem miejsca ważnego dla tanatoturystyki jest Kaplica Czaszek w Czermnej z 1776 r.(Kudowa - Zdrój), nazywana też sanktuarium rozważań nad życiem i śmiercią. Każda czaszka i kość znajdująca się w kaplicy jest autentyczna. Obok kaplicy znajduje się pomnik z napisem „Ofiarom wojen ku upamiętnieniu, a żywym ku przestrodze 1914”.
autor fotografii: MERLIN
Cmentarze, sale tortur i miejsca budzące strach na pierwszy rzut oka, nie są jedynymi atrakcjami tanatoturystyki. Podobne cele przyjazdów stanowią w Polsce sarkofagi królów polskich na Wawelu, muzeum figur woskowych w Zakopanem, Powązki warszawskie, Grób ks. Józefa Tischnera na cmentarzu w Łopusznej, Pomnik Bitwy Grunwaldzkiej, Cytadela Poznańska czy muzeum Bitwy Gorlickiej w Gorlicach.
Lista właściwie nie ma końca. W prezentacji poniżej znajdziesz spis najważniejszych cmentarzy polskich oraz niezwykłych nekropolii świata, a w materiałach filmowych inne ciekawostki.
Comentarios